Een plek voor eicel- & spermadonoren in België

BEN JIJ ALS DONOR VINDBAAR VOOR JOUW DONORKIND(EREN)?

Alote wil donoren helpen in het proces van zich vindbaar en bereikbaar opstellen voor zoekende donorkinderen. Het vindbaar & bereikbaar zijn is namelijk ons beginsel.

Het moment waarop je doneerde, was je misschien nog een jonge student? Hoe kan een jonge student zo'n grote keuze maken en daarvan de gevolgen voldoende overzien op lange termijn? Mogelijks was je geen student meer en toch al wat ouder? Misschien had je al kinderen op het moment toen je besloot om te doneren? Of misschien ook niet en startte je te doneren omdat je van dichtbij getuige was van een kinderwens die niet of zeer moeilijk vervuld geraakte? En zag je of hoorde je over het leed dat daarbij kan komen kijken. Het is goed mogelijk dat je vanuit een nog andere situatie vertrok. Vanuit welke situatie je ook vertrok, de rode draad is meestal de mooie intentie om anderen bij hun kinderwens te willen helpen.

In 2024 velde het Grondwettelijk Hof een arrest omtrent de anonimiteit van donoren van gameten (geslachtscellen). Het Grondwettelijk Hof bepaalt dat de wetsbepalingen die de anonimiteit van donoren regelen waardoor fertiliteitscentra geen informatie over de identiteit van de donoren kunnen meedelen ongrondwettelijk zijn. Dit doordat de wetsbepalingen absolute voorrang geven aan de belangen van de donor, ten nadelen van de belangen van het verwekte kind. De wetsbepalingen ontnemen donorkinderen op absolute wijze elke mogelijkheid om informatie over hun afstamming te achterhalen via het fertiliteitscentrum. Het Hof erkent dus het recht op afstammingsinformatie, ook bij donorkinderen.

Het Hof geeft de wetgever tijd tot en met 30 juni 2027 om te voorzien in nieuwe wetgeving waarin gestreefd wordt naar een billijk evenwicht tussen alle betrokken belangen.

Dit arrest kan mogelijk bij heel wat donoren onrust veroorzaken. Angst doen ontstaan of zelfs boosheid? Misschien voelt het als contractbreuk? Of als eenzijdig de voorwaarden veranderen?

De donoren bij Alote willen graag een steunnetwerk zijn voor andere donoren die worstelen met de vraag of ze al dan niet uit de anonimiteit willen stappen. Met de mogelijks bijhorende angsten. Mijn partner is niet op de hoogte dus moet ik deze inlichten. Maar hoe gaat deze reageren? Welk effect gaat het op onze relatie hebben? Hoe moet ik mijn eigen kinderen vertellen dat ze mogelijks halfbroers en -zussen hebben? Welke impact heeft zo'n nieuws op de relatie met mijn kinderen? Wat zullen die donorkinderen van mij willen? ... Het brengt ongetwijfeld heel wat vragen en onzekerheden met zich mee. Er gingen donoren jou reeds voor. En zij leerde al heel veel uit hun ervaringen waardoor ze jou kunnen bijstaan met raad en daad. En in het overgrote deel van de situaties verloopt dat contact met donorkinderen behoorlijk fijn. En wordt dat ervaren als mooi en waardevol, als een meerwaarde. En klinkt het allemaal veel enger dan dat het in feite is.

Van anoniem naar vindbaar

Het is mogelijk een heel proces om de anonimiteit te laten varen. Er komt vast heel wat denk- en voelwerk bij kijken. Dus neem er de tijd voor die je nodig hebt om bewuste keuzes te maken waar je 100% achter staat. De andere donoren die jou voorgingen en zich al bij Alote aansloten staan open om je te helpen doorheen al je vraagstukken en bezorgdheden.

4 smaken van donor-kind-contact

Eén van de donoren bedacht de 4 smaken van donor-kind-contact. Een overzichtelijk kwadrant dat 4 mogelijke scenario's illustreert.

Zowel het donorkind als de donor willen contact met elkaar. Dat is een mooi scenario waarin het relatief simpel is. Beide partijen doen een DNA-test via het Afstammingscentrum of een commerciële dna-databank zoals MyHeritage of Ancestry. Wanneer jullie dit doen vergroot de kans op mogelijke matching tussen jullie en zo zijn jullie ook 100% zeker.
Het donorkind wil contact maar de donor niet. Dit lijkt ons een pijnlijk scenario voor het donorkind dat wellicht zeer moeilijk te begrijpen en te plaatsen is. Het is dan volgens ons belangrijk om als donor voldoende te beseffen hoe moeilijk dit wellicht is voor het donorkind. Alote is daarom voorstander van de keuze dat je als donor dan toch, in het belang van het kind, akkoord gaat met een ontmoeting/gesprek zodat het kind zijn/haar belangrijkste vragen toch beantwoord krijgt. Het lijkt ons een belangrijke vorm van verantwoordelijkheid nemen voor jou ooit gemaakte keuze om te donoren en de wetenschap dat er dus effectief nakomelingen zouden geboren worden. En ook daarin willen de donoren dus die steunpilaar, een luisterend oor zijn wanneer je deze nodig hebt.
Het donorkind wil geen contact maar de donor wel. Ook dit is een moeilijk scenario doordat de wensen niet gelijk lopen. Als donor kan je dan volgens ons enkel de wens van het kind respecteren. En indien jou dit moeilijk valt, weet dan dat je ook weer terecht kan bij andere donoren. Wellicht zijn er nog andere donoren in dezelfde situatie die je zeer goed kunnen begrijpen.
Zowel het donorkind als de donor willen geen contact met elkaar. Dit lijkt ons een eenvoudig scenario waarin iedere partij gewoon zijn/haar eigen leven leidt. Echter maken we hierbij wel graag een kanttekening. Als mens zijn wij geen statisch wezen. Ieder mens evolueert doorheen de tijd. Gedachten, visies, meningen & overtuigingen, gevoelens kunnen veranderen over de jaren heen. Dus realiseer je dat het ok is dat beide partijen op dit moment, in deze huidige situatie geen interesse hebben in contact met elkaar. En dat het ook ok is dat dit morgen, overmorgen, volgend jaar of over 10 jaar anders voelt. Je er ergens in de toekomst anders over denkt en je keuze wil bijstellen. En dat dat dus mag. Daarom lijkt het ons van groot belang dat iedereen open blijft staan om na verloop van tijd eens te polsen of te laten weten dat er iets veranderd is.

Op onze facebookpagina kan je het kwadrant met de 4 scenario's ook terugvinden.

STANDPUNTEN

Hieronder formuleren we de standpunten van de donoren die zich bij Alote verenigen omtrent donorconceptie. Daaronder lijsten we tevens veel voorkomende misvattingen omtrent donoren op.

ANONIMITEIT

Donoren bij Alote kiezen ervoor om zich vindbaar en bereikbaar op te stellen voor eventueel zoekende donorkinderen. Ondanks het feit dat zij volgens de Belgische Wetgeving verplicht waren anoniem te doneren, erkennen zij het belang en de vraag van reeds (volwassen) donorkinderen om onderling contact mogelijk te maken.

We hechtten hier veel belang aan omdat we erkennen dat het een mensenrecht/kinderrecht is om informatie over je eigen afstamming te krijgen. Net zoals donorkinderen nieuwsgierig zijn naar de persoon waarvan ze afstammen, ervaren wij als donor uiteraard ook een gezonde nieuwsgierigheid naar onze nakomelingen. Het is een heel normaal existentieel gegeven dit alles te willen weten. Donorkinderen hebben maar liefst 50% van ons DNA meegekregen en daarom vinden wij dat zij vragen mogen stellen. 'Hebben we dezelfde haarkleur?', 'Lijk ik op hem, of net niet?', 'Welke kwaliteiten of eigenschappen heb ik van hem meegekregen?', ... Daarom staan we open voor persoonlijk contact om al deze vragen te beantwoorden, om hen te helpen een beeld te schetsen van onze persoon en persoonlijkheid.

Tevens hechten we belang aan het kunnen verschaffen van medische informatie aan onze nakomelingen. Dit wordt eens zo belangrijk wanneer donorkinderen zelf hun kinderwens gaan vervullen.

We willen kunnen bijdragen het vinden van aan halfbroers en -zussen en ze te kunnen verbinden met elkaar.

Tot slot willen we ook de veel gestelde vraag 'Waarom doneerde je? willen beantwoorden. Onze motivatie aan donorkinderen kunnen uitleggen.

Wij weten uit ervaring dat de overgrote meerderheid van donorkinderen niet uit zijn op een erfenis of op een nieuwe vader. Alsook dat de meeste donorkinderen zich niet opdringen maar eerder voorzichtig en terughoudend zijn in het aangaan van contact met ons.

ETHISCH HANDELEN

Wij vinden het belangrijk dat je als donor handelt naar de gepaste normen en waarden. Doneren mag nooit een wedstrijdje zijn 'om ter meeste nakomelingen', mag geen racistische intentie hebben om de wereldbevolking te 'verwitten', donoren/artsen mogen (hun) sperma niet mixen voor inseminatie, doneren mag nooit gebeuren op basis van leugens of misleiding van de wensmoeder/-ouders. Zoals bijvoorbeeld een arts die zijn eigen sperma gebruikte zonder medeweten van de wensouders. In het Belgische Torhout is er weet van 1 dergelijke praktijk in de jaren '80. In Nederland is er weet van reeds meerdere artsen die zich hieraan schuldig maakten zoals de meest besproken Dr Jan Karbaat en Dr Jan Wilschut.

Wij verzetten ons daarom stellig tegen het gedrag van massadonoren zoals Jonathan Meijer bijvoorbeeld (Netflix Documentaire - The man with 1000 kids). Alsook tegen het gedrag van artsen waaruit blijkt dat zij het niet nauw nemen met ethisch handelen vanuit hun vertrouwensfunctie als arts van patiënten.

Wij verzetten ons tegen de 'zwarte markt' waar donoren zich aanbieden bij wensouders die niet voor een traject binnen een fertiliteitsafdeling willen kiezen. Wensouders en toekomstig verwerkte kinderen zijn via die weg absoluut niet beschermd. Maar veelal kiezen ze voor deze 'makkelijke' en 'goedkope' weg. Zolang er geen regelgeving is omtrent een liefst internationaal registratiesysteem voor spermadonoren, moeten we donorconceptie onder de aandacht blijven brengen omwille van het gebrek aan controle op medische gezondheid, geschiktheid & leeftijd van de donoren. Alsook omwille van de mogelijkheid tot immorele praktijken zoals massadonatie, het gebruik van spermacocktails,...

BELGISCHE WETGEVING

ANONIMITEIT: Donoren bij Alote staan achter het advies om de verplichte anonimiteit af te schaffen. Daarentegen staan zij NIET achter het meersporenbeleid waarin de optie om anoniem te donoren nog steeds bestaat. Zo blijven de rechten van een donorkind immers mogelijks geschonden. Volgens het advies mag een kind dat op volwassen leeftijd de beslissing van de andere betrokkenen in vraag stelt, via het fertiliteitscentrum de donor laten vragen naar meer informatie of om contact. Het kind is dan afhankelijk van de goodwill van het fertiliteitscentrum en de donor om al dan niet vragen beantwoord te krijgen. Het kind zou ten allen tijden, dus ongeachte de leeftijd, alle vragen moeten kunnen richten aan een onafhankelijk instituut (bijvoorbeeld het Afstammingscentrum). Dus ook de vraag om identificeerbare informatie omtrent de donor en eventuele contactgegevens. Het beschikken over niet-identificeerbare en medische gegevens zou standaard mogelijk moeten gemaakt worden en bezorgd moeten worden aan de ouders na de geboorte van het kind.

Lees hier meer over het advies van het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-Ethiek en het voorgestelde meersporenbeleid:

'Zij stelt daarom een meersporenbeleid voor waarbij zowel de ouders als de donoren kunnen kiezen uit 3 opties: anoniem, identificeerbaar of gekend. De belangen van het kind worden door de ouders behartigd die hiervoor het best geplaatst zijn.
De keuze uit de 3 opties is bindend voor de ouders en de donoren: beide partijen moeten respecteren wat werd overeengekomen. Anderzijds kunnen de personen verwekt met donormateriaal, eens volwassen, vragen stellen bij de beslissing van de andere betrokkenen. Daarom is het Comité van mening dat de personen geboren na donatie via het fertiliteitscentrum aan de donor de vraag moeten kunnen richten om meer informatie of om rechtstreeks contact. De donor moet dan beslissen of hij / zij hierop in gaat. Het Comité meent ook dat alle personen geboren na gametendonatie toegang zouden moeten kunnen krijgen tot niet-identificerende en medische informatie, ongeacht het type donor. Het Comité vraagt dat de verplichte anonimiteit uit de wet wordt geschrapt en de 3 opties worden aangeboden. '

Het Comité pleit voor de oprichting van een centrale databank voor de bewaring van de informatie en voor het opmaken van een wettelijk kader dat de fertiliteitscentra de mogelijkheid geeft om de uitwisseling van informatie tussen donor en persoon geboren na donatie te organiseren.

CENTRAAL REGISTER: Qua taal kan er verwarring ontstaan daar er soms ook gesproken wordt over een centrale databank maar er wordt hetzelfde mee bedoeld. Namelijk de registratie van nieuwe donaties sinds 2024. Donaties uit het verleden worden niet meegenomen in de registratie. Zo ontstaat er meer controle over het aantal kinderen dat per donor kan verwekt worden. Momenteel is het maximum vastgelegd op 6 gezinnen per donor. Aangezien er per gezin meerdere kinderen kunnen geboren worden, gaat dat nog steeds over 6 tot 24 kinderen per donor indien elk gezin respectievelijk 1 tot 4 kinderen krijgt. De registratie van donoren is een eerste belangrijke stap die we toejuichen. Er is echter meer nodig om de donorconceptie te reglementeren en het welzijn van betrokkenen te beveiligen aangezien er online met gemak actieve massadonoren te vinden zijn. Er is ook strikte opvolging en samenwerking nodig met de commerciële spermabanken zoals European Spermbank en Cryos International. Donoren die reeds doneerden aan dergelijke databanken mogen niet meer in België donoren. Dus we stellen ons de vraag hoe dit alles momenteel gecontroleerd/gereglementeerd wordt? Dat vraagt wellicht om heel andere wetgeving binnen het domein van sociale media en daarbinnen bepaalde praktijken onmogelijk maken.

Sinds 2024, onder de bevoegdheid van Minister Vandenbroucke, is (na 15 jaar stilstand in de wetgeving omtrent donorconceptie) het centraal registratiesysteem in werking. Daarmee maakte hij zijn belofte in 2023 waar.

GEBRUIK VAN MEERDERE DONOREN/GEZIN: Wij staan er niet achter dat de kinderwens vervuld wordt door gebruik van meerdere donoren binnen 1 gezin. Indien het gezin aangeeft meerdere kinderen te willen, dient er bij aanvang voldoende donormateriaal beschikbaar te zijn. Dit om te voorkomen dat bij een nieuwe vraag een andere donor gebruikt moet worden. Dit is noch in het belang & welzijn van de kinderen noch handig wanneer kinderen op zoek gaan en een gezin met meerdere donoren in gesprek en contact dienen te gaan. Als donor krijg je dan ook te maken met een 'mee-donor'. Dat is emotioneel al helemaal ingewikkeld als een meerling is ontstaan uit meerdere donoren. We vinden dit ethisch onaanvaardbaar en wensen niet dat dit soort praktijken plaatsvindt met ons donormateriaal.
BEGELEIDING VAN DONOREN: Wij geloven dat fertiliteitsafdelingen volop moeten inzetten op het aanbieden van een trajecten voor donoren. Een begeleiding moeten voorzien doorheen hun donatieproces dat al start voordat ze effectief donoren. Om donoren voor te bereiden op wat de mogelijke gevolgen zijn doorheen de rest van hun leven. Beseffen zij voldoende dat er later effectief nakomelingen van kunnen komen? Hoe staan ze er tegenover dat kinderen hen mogelijks zullen zoeken? Vertellen ze het hun partner? Hoe vertel je een nieuwe partner over jouw donatieverleden? Hoe vertel je het aan je wettelijke kinderen dat deze wellicht halfbroers &-zussen hebben? ... Donoren uit het verleden kunnen sinds kort met al hun vragen terecht bij het Afstammingscentrum. Maar het lijkt ons minstens zo belangrijk om donoren voor te bereiden op wat het donoren inhoudt alvorens ze starten met doneren. Fertiliteitsartsen zijn tegen de afschaffing van de anonimiteit omdat dit voor een tekort aan donoren zou zorgen. Maar is dat wel zo? Aangezien veel donoren zelf niet achter de verplichte anonimiteit stonden of gaandeweg uit de anonimiteit willen stappen en zich vindbaar willen opstellen. De anonieme donoren uit het verleden stonden lang in de koude. We pleiten hier dus voor een heel open dialoog met potentiële donoren zodat donoren heel bewuste keuzes maakten en beter voorbereid zijn op wat komt.

MISVATTINGEN

We lijsten hieronder veel voorkomende misvattingen omtrent donoren op.

Die mannen verdienen op een leuke manier een centje bij, ze doen het enkel voor het geld.

Het is bij wet verboden om iets te verdienen aan het doneren van sperma. Donoren krijgen enkel een wettelijke vergoeding voor onkosten zoals verplaatsingskosten.

Alle donoren willen anoniem blijven

Er zijn zeker donoren die dit verkiezen boven alles. Maar velen gaven bij de donaties zelf via het ziekenhuis al aan dat ze gecontacteerd mogen worden. Of dat bepaalde informatie gedeeld mag worden. Afhankelijk van de periode waarin de donor doneerde, kreeg deze soms zelfs letterlijk te horen 'Als je zo begint, dan stopt het hier al.' Als je podcasts beluistert en donoren aan het woord laat, dan hoor je dat er ook donoren bestaan die het ok vinden dat bepaalde informatie gedeeld wordt met de wensouder(s)/donorkinderen. En zelfs dat er een bepaalde vorm van daadwerkelijk contact mogelijk is. Heel wat donoren veranderen doorheen de tijd van visie rond die anonimiteit en begrijpen naderhand dat het niet eerlijk is om bepaalde informatie 'verborgen' te houden tav het kind. Zij willen het welzijn en het belang van het kind dan vooropstellen. Het is een proces dat veelal later op gang komt.

Sperma shoppen, een platte commerce?

De meeste spermadonoren doneerden via een officiële spermabank. Via deze weg is er medische controle en begeleiding. Dat wil ook zeggen dat het ziekenhuis een donor kiest voor de wensouder op basis van de uiterlijke kenmerken die door de wensouder worden opgegeven. Als wensouder kan je dus niet zelf een donor kiezen aan de hand van bijvoorbeeld uiterlijke kenmerken, opleidingsniveau, soort uitgevoerde job, leeftijd,...

Naast de officiële spermabanken waarmee fertiliteitsafdelingen werken, kan je als wensouder ook zelf online opzoek naar een donor. Zo zijn er allerhande websites, facebookgroep, apps,... waar donoren en wensouders elkaar kunnen zoeken. Via deze weg is er helaas al helemaal geen enkele controle op het gedrag van donoren. Zijn ze fysiek, medisch in orde? Zijn ze psychisch, emotioneel stabiel? Is de kwaliteit van hun sperma van die aard dat ze effectief vruchtbaar zijn? Zijn ze eenzaam en zoeken ze gewoon op deze manier contact met anderen of seks en is het doneren enkel bijzaak? Maar daardoor wel erg ondoordacht? Een mogelijk risico en de niet te overziene gevolgen daarvan is te zien in de Netflix documentaire 'The man with 1000 kids'.

Daarnaast zijn er ook nog bijvoorbeeld 'European Sperm Bank' en 'Cryos International'. In eerste instantie lijkt het alsof je een webshop bekijkt met spermadonoren. Je kan zoeken naar een passende donor. Je ziet een naam, de lengte, de kleur ogen, de kleur haar, soms een kinderfoto, je kan de stem beluisteren, de motivatie, hun handschrift zien,... Het lijkt dus alles behalve om anonieme donoren te gaan. Maar de Belgische Wetgeving zorgt er toch voor dat als je een account aanmaakt om effectief donorzaad te bestellen van een gekozen donor, dit niet mogelijk is. Eens ingelogd kan je geen gegevens meer zien en niet zelf kiezen. Ook fertiliteitsafdelingen kopen vaak zaad aan bij deze spermabanken waardoor er geen zicht is op hoe vaak deze donor reeds gebruikt is, bij hoeveel gezinnen, voor hoeveel kinderen, in hoeveel landen,...

Ze zijn ziek in het hoofd

Soms betichten mensen de spermadonor in het algemeen van slechts zoveel mogelijk nakomelingen te willen zonder enige vorm van verantwoordelijkheid te willen dragen.

Voor de meeste spermadonoren is dit zeker niet zo. Integendeel, ze hebben enkel het voornemen om andere mensen te willen helpen.

Doordat er helaas eerder een schaarste is aan spermadonaties en de vraag wel blijft bestaan of zelfs toeneemt, ontstaat er soms een tekort. In het verleden werd daardoor wellicht eenzelfde donor dan gevraagd om extra te komen doneren. Of doen fertiliteitsklinieken beroep op commerciële spermabanken om hun tekorten aan te vullen. Daardoor wordt het zaad van een spermadonor wellicht ook vaker dan gepland en over een veel groter internationaal grondgebied gebruikt.

Maar wettelijk gezien mag in België het zaad van eenzelfde gebruikt worden bij maximaal 6 gezinnen. Binnen elke gezin mogen meerdere kinderen geboren worden van dezelfde donor.

Alote | In het licht